İranın nükleer programına 2012de hız vermesi özellikle Batı ülkelerinde endişenin artmasına nedene oldu. Çalışmaların askıya alınması için ambargolarla İranı baskı altına alan Batılı güçler istediklerini elde edemedi. İran ile son 18 ayda hız kazanan uzlaşma müzakerelerinde çerçeve anlaşma için hedeflenen süre dolduktan sonra da görüşmeler devam etti ve iki günün ardından ana hatlarda uzlaşmaya varıldığı açıklandı.
 

İranın 2005te hızlandırmaya başladığı nükleer programı, başta Batı ülkeleri olmak üzere uluslararası toplum tarafından büyüyen bir tehdit olarak algılandı. Dünya güçlerinin Tahran yönetimiyle son 18 aydır yürüttüğü çetin müzakerelerde dün gece ana hatlarıyla uzlaşma sağlandı. Taraflar anlaşmanın taslağını yazmaya ve 30 Haziranda nihai metni imzalamaya karar verdi.

İranın uluslararası politikayı özellikle son 10 yıldır meşgul eden nükleer programının zaman içindeki gelişim süreci ve uluslararası ilişkilere yansıması şu şekilde oldu:

1957 - İran Şahı Pehlevi, nükleer program için ABD yönetimi ile anlaşma imzaladı.
1967 - Ülkenin ilk araştırma reaktörü faaliyete geçti.
1968 - İran, Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi anlaşmasına (NPT) taraf oldu.
1973 - ABD, Fransa, Namibya, Güney Afrika ve Batı Almanya ile nükleer konularda anlaşmalar imzalandı.
1974 - Batı Alman şirketi, ilk tesislerin inşasına başladı. Şah Pehlevi, İranın da nükleer silaha sahip olacağını söyledi ancak sonraki konuşmalarında geri adım attı.
1979 - İran Devriminin ardından yeni yönetim nükleer santral inşası anlaşmasını feshetti. ABD de İranla bir yıl önce yaptığı zenginleştirilmiş uranyum sağlama anlaşmasını iptal etti. Dini lider Ayetullah Humeyni, nükleer programı askıya alırken birçok nükleer uzman ülkeyi terk etti. ABDnin Tahran Büyükelçiliğindeki rehine krizi üzerine iki ülke arasındaki işbirliği sona erdi.
1980-1988 - Irakla başlayan savaş nükler programı yeniden öncelik haline getirdi. Caydırıcılığını artırmak isteyen İran, savaş sırasında zarar gören Buşehr nükleer tesisini onarıp tamamlanması için yeniden Almanlarla anlaşma yolları aradı.
4 Haziran 1989 - Humeyninin ölümü üzerine Ayetullah Ali Hamaney ülkenin yeni dini lideri oldu.
1995 - Rusya ile Buşehr hafif su reaktörünün bitirilmesi konusunda anlaşmaya varıldı. Aksaklıklar ve gecikmeler sebebiyle reaktör ancak 2010da bitirilebildi.
1996 - ABD Başkanı Bill Clinton, nükleer silah elde etmeye çalıştığı gerekçesiyle İrana uygulanacak ambargo kararını onayladı.
1999 - Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, devrimden sonra Suudi Arabistanı ziyaret eden ilk İranlı lider oldu. Hatemi, Kral Fahd ile yaptığı ortak açıklamada İsrailin nükleer silahlarıyla ilgili duyduğu kaygıyı dile getirdi.
2002 - İran, Buşehr nükleer tesisinin yapımının hızlandırılması için Rusya ile yeni bir anlaşma imzaladı.
2003 - ABDnin kitle imha silahları bulundurduğu gerekçesiyle Irakı işgal etmesi üzerine dini lider Ayetullah Hamaneyin nükleer programın yeniden askıya alınması emri verildiği iddia edildi. Hamaney, nükleer silahların kullanımının dinen haram olduğunu söyledi. UAEA denetçileri Tahrandaki Kalaye elektrik şirketinde yaptıkları denetimlerde yüksek düzeyde zenginleştirilmiş uranyum izine rastladıklarını açıkladı.
2004 - Tahran yönetimi, uranyum zenginleştirme faaliyetlerini askıya alacağına ve NPTnin ek prokolünü uygulayacağına dair Fransa, Almanya ve İngiltere ile anlaştı ancak daha sonra anlaşmanın dengesiz olduğu gerekçesiyle geri adım attı.
2005 - Mahmud Ahmedinejad, cumhurbaşkanı seçildi. Yaptırım tehditlerine rağmen nükleer programa hız veren Ahmedinejad, Arak ağır su reaktörünün temelini attı.
2006 - BM Güvenlik Konseyi, uranyum zenginleştirme ve balistik füze malzemelerinin İrana ihracı ve ithaline ambargo getirdi.
2008 - Batı ülkeleriyle yürütülen müzakereler tıkandı. İran, uranyum zenginleştirme işlemini durdurması yönündeki taleplere olumsuz cevap verdi.

- 2009 -

8 Nisan - Çin ve Rusyanın ardından ABD de İran ile yapılan nükleer müzakerelere dahil oldu.
25 Eylül - Amerikalı, İngiliz ve Fransız yetkililer, İranın Uluslararası Atom Enerjisi Ajansına (UAEA) bildirmeksizin yer altında nükleer tesis inşa ettiği yönünde bilgileri basınla paylaştı. Tahran yönetimi, tesisi gizli tutmaya çalıştığı iddialarını yalanladı.
1 Ekim - İran, elindeki bin 200 kilogram düşük düzeyde zenginleştirilmiş uranyumu bilimsel amaçlarla kullanılacak yakıt çubuklarına dönüştürmesi için Rusyaya teslim etmeyi kabul etti ancak 18 Kasımda bu kararından geri adım attı.
5 Kasım - İranın, varlığı yakın zamanda ortaya çıkan nükleer tesislere uluslararası denetçilerin girişine izni vereceği açıklandı.

- 2010 -

10 Ocak - ABD Başkanı George W. Bush, İsrailin İranın nükleer tesislerine sığınak delici füze saldırısı talebini geri çevirdi. İki ülke İranın Natanz nükleer tesislerine siber saldırı düzenleyerek çok sayıda santrifüj ve motorun bozulmasını sağladığı iddiaları basında geniş yer buldu.
18 Şubat - UAEA, İranın nükleer başlık elde etmeye çalıştığına dair ellerinde kapsamlı deliller olduğunu açıkladı.
17 Mayıs - İran, nükleer programı konusundaki anlaşmazlığın Türkiye ve Brezilyanın arabuluculuğunda çözülmesini kabul etti. Üç ülkenin birlikte yayımladığı 10 maddelik Tahran deklarasyonu endişeleri yeterince gidermediği gerekçesiyle Batı tarafından kabul görmedi.
9 Haziran - BMde İrana yönelik yeni askeri, ticari ve finansal yaptırımlar için karar çıktı. Nükleer konuda İranla işbirliği yasaklanırken, ülkelere şüphe durumunda İranın uçak ve gemilerini arama izni verildi.
29 Ekim - Motosikletli saldırganlar tarafından İranlı bilim adamlarına düzenlenen iki ayrı bombalı saldırıda Mecid Şehriyari hayatını kaybederken, Feridun Abbasi ise yaralandı. İran yönetimi saldırıdan ABD ve İsraili sorumlu tuttu. Abbasi, BMnin yaptırım listesinde yer alıyordu.

- 2011 -

8 Haziran - İstanbulda İran ile Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyinin daimi üyeleri ABD, Rusya, İngiltere, Fransa ve Çin ile Almanyadan oluşan 5+1 ülkeleri arasındaki görüşmeler sonuçsuz kaldı.
10 Mayıs - Buşehr nükleer santrali faaliyete girdi.
24 Mayıs - UAEA, İranın santrifüj sayısını ve uranyum zenginleştirme faaliyetlerini artırdığını açıkladı.
8 Kasım - UAEA raporunda İranın gizli uranyum zenginleştirme programı yürüttüğü belirtildi. İran, delillerin üretildiğini öne sürerek iddiaları yalanladı.

- 2012 -

3 Mart - İran medyası, Natanz nükleer tesislerinde 3 bin yeni nesil uranyum zenginleştirme santrifüjü üretildiğini bildirdi.
24 Mayıs - İran ile 5+1 arasında Bağdatta yapılan müzakereler sonuçsuz kaldı.
1 Temmuz - Avrupa Birliği, İran petrolüne ambargo uygulamaya başladı. İran yönetimi, Hürmüz Burnundaki gemi trafiğini engelleyeceklerini ve füze denemelerine başlayacaklarını açıkladı. AB, İrana yönelik yaptırımların kapsamını finans, metal, doğalgaz ve para transferini de içine alacak şekilde genişletti.
12 Temmuz - Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrovun 5+1 ülkerine sunduğu yol haritası İran tarafından olumlu karşılandı ancak uygulamasının uzun zaman alacağı gerekçesiyle kabul edilmedi.
30 Ağustos - UAEA, İranın nükleer silah deneyleri yaptığına ve Fordoda yer altına inşa ettiği tesisin santrifüjlerin büyük bir bölümünü monte ettiğine dair rapor yayımladı.
17 Eylül - İsrail Başbakanı Netanyahu, BMdeki konuşmasında İranın altı ay içinde bomba yapacak kapasiteye ulaşacağını söyledi.

- 2013 -

7 Ocak - İran Petrol Bakanı Rüstem Kasımi, İranın petrol gelirlerinin yüzde 40 gerilediğini duyurdu. İran riyali değer kaybetmeye devam etti.
23 Şubat - İran Atom Enerjisi Kurumu yeni uranyum yatakları bulunduğunu ve yapılacak 16 nükleer tesisin yerinin belirlendiğini açıkladı. İran, 5+1 ülkeleriyle Kazakistanda yeniden müzakere masasına oturdu ancak sonuç alınamadı.
14 Mart - ABD Başakanı Barack Obama, İsrail televizyonuna verdiği mülakatta, Netahyahunun ifadelerinin aksine İranın nükleer silah yapmasının bir yıldan fazla zaman alacağını söyledi.
12 Nisan - İsrail Başbakanı Netanyahu, ABDden farklı hassasiyet ve kapasiteye sahip olduklarını, kendilerini savunmak konusundaki hesapları da kendilerinin yapacağını ifade etti.
22 Mayıs - UAEA, raporunda İranın nükleer programında büyük mesafe kat ettiğine ancak henüz kırmızı çizgiyi aşacak durumda olmadığına yer verdi.
25 Haziran - Hasan Ruhani, İranda cumhurbaşkanı seçildi. Ruhani, nükleer müzakerecilik görevine dışişleri bakanı olan Cevad Zarifi getirdi.
28 Ağustos - UAEA, İranın uranyum biriktirme faaliyetlerini yavaşlattığını bildirdi.
19 Eylül - Obama, Ruhaniye gönderdiği mektupta, nükleer konudaki belirsizlikleri gidermesi ve işbirliği yapması karşılığında ambargoları esnetebileceklerini belirtti.
24 Eylül - Ruhani, BM Genel Kurulunda yaptığı konuşmada ılımlı mesajlar verdi.
27 Eylül - ABD ve İran arasında 1979 devriminden sonraki ilk doğrudan temas gerçekleşti. Obama, Cumhurbaşkanı Ruhani ile telefonda İranın nükleer programını görüştüklerini açıkladı.
14 Ekim - 5+1 ile İran arasındaki görüşmeler Cenevrede yeniden başladı. Görüşmeler sonunda taraflar kasımda yeniden bir araya geleceklerini duyurdu.
11 Kasım - İran, UAEA raporlarında yer alan konuları çözmek için işbirliği yapacaklarını, Geçin madenlerine ve Araktaki ağır su üretim tesisi için uluslararası denetçilere kontrollü denetim izni vereceklerini açıkladı.
14 Kasım - ABD Başkanı Obama, nükleer anlaşma çabalarının için Kongreden destek istedi.
24 Kasım - İran ve 5+1 ülkeleri arasında İranın nükleer faaliyetlerini geçici olarak dondurması konusunda anlaşma imzalandı. Altı aylık anlaşma taraflara nihai anlaşma için gerekli zamanı sağlarken, ambargolar sebebiyle ekonomik darboğaz yaşayan İrana nefes almasına imkanı sundu. Anlaşma, İsrail ve Suudi Arabistan tarafından tepkiyle karşılandı.

- 2014 -

20 Ocak - Kasımda imzalanan geçici anlaşma yürürlüğe girdi. İranın yurt dışı hesaplarındaki paranın bir kısmının ülkeye dönmesine izin verildi.
18 Temmuz - Geçici anlaşmanın süresi dört ay uzatıldı.
27 Ağustos - İran Atom Enerjisi Kurumu, henüz inşaat halindeki Arak ağır su reaktörünü daha az plütonyum üretecek şekilde değiştirmeye başladı. Reaktörün ne kadar plütonyum üreteceğiyle ilgili açıklama yapılmadı.
24 Kasım - Nihai anlaşma sağlanamaması üzerine geçici anlaşma yedi ay daha uzatıldı. Taraflar, en geç 31 Martta siyasi çerçeve anlaşmasına, 1 Temmuza kadar da nihai anlaşmaya varmayı hedeflediklerini açıkladı.

- 2015 -

15 Ocak - İran ile 5+1 ülkelerinin temsilcileri Cenevrede müzakerelerin yeni turuna başladı. Toplantılar üç gün sürdü.
18 Şubat - İran ile 5+1 temsilcileri bu kez Avusturyanın başkenti Viyanada iki gün sürecek görüşmelere başladı.
3 Mart - İsrail Başbakanı Netanyahu, ABD Kongresinde yaptığı konuşmada, varılacak bir anlaşmanın İranın nükleer silah edineceği anlamına geldiğini söyledi.
17 Mart - Nükleer müzakereleri yürüten taraflar bu kez İsviçrenin Lozan kentinde bir araya geldi. Üç gün sonra toplantılara ara verildi.
25 Mart - Lozandaki müzakereler devam etti.
29 Mart - Müzakerelere İran ile 5+1 ülkelerinin dışişleri bakanları da katıldı.
2 Nisan - İran ve 5+1 ülkeleri, müzakerelerde ana hatlarıyla uzlaşma sağladı. Taraflar anlaşmanın taslağını yazmaya ve 30 Haziranda nihai metni imzalamaya karar verdi.

AA