Yugoslavya için kurulan Laheydeki Uluslararası Savaş Suçları Mahkemesi (ICTY) kapılarını kapattı. Kuruluşundan bu yana 161 davaya bakan, 90 kişiyi mahkum eden, 19 kişinin beraatine karar veren ve 4 bin 650 tanığı dinleyen mahkeme, tam 10 bin gün mesai yaptı.

BBC Türkçede yer alan habere göre Hollanda ın Lahey kentinde 24 yıldır çalışmalarını sürdüren uluslararası mahkeme, kurulduğu günlerdeki gibi, kapanırken de tartışmaların odağında yer aldı. Savaş suçu nedeniyle 20 yıllık hapis cezası onanan eski Hırvat general Slobodan Praljak, 29 Kasımda duruşma salonunda siyanür içerek yaşamına son verdi. Bu trajik gelişme ile birlikte, 24 yıldır yüzlerce acı anıya tanıklık eden mahkeme salonlarının da kapısına kilit vuruldu.

KURULMASI İLE GÜNDEME GELMİŞTİ

Kurucu lider Josip Broz Tito un ölümünün ardından Yugoslavya Federal Cumhuriyeti de ortaya çıkan bölünme ve iç çatışmalar üzerine, uluslararası mahkemenin kurulması gündeme geldi. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi in (BMGK) 827 sayılı kararı ile 1993 yılında 2. Dünya Savaşı ın ardından Avrupada ilk kez bir uluslararası mahkeme kuruldu. Avrupa ülkeleri, ABD ve Rusya, eski Yugoslavyadaki savaşı körükleyenleri biraz olsun frenler umuduyla ICTY in kuruluşuna destek verdiler.

Ancak, mahkeme süreci oldukça yavaş başladı. Laheyde mahkemenin kurulacağı bina arayışı, savcı ve yargıç heyetinin belirlenmesi, uygulanacak prosedür konusunda görüş birliği sağlanması gibi etkenler nedeniyle çalışmalar oldukça yavaş ilerledi.

En zor olanı da, Yugoslavyada iç savaşın devam etmesi nedeniyle savcıların, yerinde kanıt toplama ve tanık dinleme konusunda yeterince çalışma yapamamasıydı.

Mahkeme kuruluşundan itibaren yoğun eleştirilere hedef oldu. Nisan 1995de ilk kez Bosnalı Sırp politikacı Dusko Tadiç Laheyde hakim karşısına çıktı. Mahkûmların tutulduğu kamplardaki suçlardan dolayı 20 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Sırp politikacı, cezasının üçte ikisini tamamladıktan sonra tahliye edildi.

ICTY in Belçikalı Savcısı Serge Brammertz, sürecin uzun sürdüğünü kabul ediyor. Ancak Hollanda Televizyonu a (NOS) konuşan Brammertz sonuçtan memnun. Savcı Brammertz,Mahkeme olmasaydı ne olurdu? Soykırımın mimarları Mladiç ve Karadziç hala önemli görevlerde mi kalacaktı? Belki de hala savaş devam ediyor olacaktı diyor.

ICTY, uzun süre düşük rütbe ve yetkili kişileri yargılamakla eleştirildi. Üst düzey bir çok suçlu, iç savaştan yararlanarak izin kaybettirmeyi başardı. Ancak uluslararası tepkiler üzerine, 2001 yılında Sırbistan lideri Slobodan Miloşeviç Laheye getirildi.

Kosovada bağımsızlık isteyen Arnavutların aşırı şiddet kullanılarak bastırılmasından sorumlu tutulan Sırp lider, 2006 yılında Lahey yakınlarındaki Scheveningen cezaevindeki hücresinde ölü bulundu. Hakkındaki dava düşen Miloşeviçin ölüm nedeni kalp krizi olarak açıklandı.

Ardından, 2008 yılında uzun süre bir alternatif tedavi merkezinde saklanan Bosnalı Sırp lider Radovan Karadziç, Belgradda yakalanarak, Laheye gönderildi. Uzun süren yargılama sonunda Karadziç, mahkemenin soykırım olarak tanıdığı Srebrenitsada 8 binden fazla Müslüman erkeğin öldürülmesi olayı nedeniyle 40 yıl hapis cezasına çarptırıldı.

MLADİÇE ÖMÜR BOYU HAPİS CEZASI

Mahkeme sürecinin en uzun süre kaçan sanığı Bosnalı Sırp general Ratko Mladiç oldu. Srebrenitsadaki soykırımın planlayıcısı olarak aranan Mladiç, 16 yıl sonra yakalanarak 2011de Laheye gönderildi. Mladiç, Kasım 2017de savaş, soykırım ve insanlığa karşı suçlardan ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı. Mladiç ve Karadziç, davanın sonucunu temyize götürdüler. Ancak ICYT in kapanması nedeniyle temyiz davasına başka bir özel mahkeme bakacak.

Hollanda Savaş ve Soykırım Araştırmaları Enstitüsü den (NIOD) Thijs Bouwknegte göre, mahkemenin kararları basit gibi görünse de çok önemli. Çünkü, insanlığa karşı işlenen en büyük suçlardan birinin cezasız kalmaması için delikleri tıkadı. Eski Yugoslavya iç savaşı sırasında yaşanan bir çok olayla ilgili davalara ise, Bosna Hersek, Hırvatistan ve Sırbistandaki mahkemeler bakıyor. Bunlardan biri de Belgradda devam eden Srebrenitsada 13 Temmuz 1995de bin 313 Müslüman Boşnakın öldürülmesi ile ilgili dava.

Ancak NOS Balkanlar Muhabiri Mitra Nazara göre, siyasi iradenin isteksizliği ve bürokratik engeller nedeniyle mahkeme süreci oldukça yavaş ilerliyor.